De Hembrug was een spoorbrug over het Noordzeekanaal en lag in de spoorlijn Amsterdam - Zaandam bij km. 73.522.
De eerste draaibrug werd tegelijk met de opening van de spoorlijn tussen Zaandam en Amsterdam in gebruik genomen. Deze brug had net als de eerste Velserspoorbrug een doorvaartbreedte van 19 meter en doorvaarthoogte van 4 meter. De brug kostte 600.000 gulden en was vernoemd naar de buurt Den Hem.
Door de toename van het scheepvaartverkeer werd verbreding van het kanaal noodzakelijk, en daarmee ook een nieuwe, grotere en hogere draaibrug. Deze werd gebouwd tussen 1903 en 1907. Een lange aanloop op een dijk was nodig om het hoogteverschil met een niet te grote helling te overwinnen.
De nieuwe draaibrug werd ontworpen door ingenieur J.W.Th. van Schaik en werd door Duitse bedrijven gebouwd. De doorvaarthoogte in gesloten stand was 11 meter, de doorvaartbreedte 55 meter. Het beweegbare deel van de brug was 127,9 meter lang en de twee vaste delen elk 68,2 meter.
De brug kon in 2 minuten volledig worden geopend en koste bijna 3 miljoen gulden.
De brug in zuidelijke richting d.d. 31 augustus 1982 (links) en de brug in noordelijke richting tijdens een opening d.d. 13 april 1983 (rechts). (Foto's: W. Vos)
De geopende brug d.d. 31 augustus 1982. (Foto's: W. Vos)
De geopende brug (links) en de brug tijdens het sluiten (rechts) d.d. 31 augustus 1982. (Foto's: W. Vos)
De zuidelijke aanbrug (links) en de noordelijke aanbrug (rechts) gezien vanuit de bedieningspost d.d. 13 april 1983. (Foto's: W. Vos)
Gebruikte afkortingen:
Hmb = Hembrug
Asd = Amsterdam CS
Hmw = Blokpost Hemweg (richting Amsterdam CS)
Z = Blokpost Z (richting Zaandam)
Zd = Zaandam
Blokstelsels:
T/m 20 mei 1967:
Amsterdam CS - Zaandam = Blokstelsel III
Vanaf 21 mei 1967:
Amsterdam CS - Zaandam = Automatisch blokstelsel met lichtseinen van het stelsel 1954 ingericht voor dubbel-enkelspoorrijden
Voor een uitleg over de werking van het geplaatste stelknoptoestel in de brugpost klik hier.
De situatietekening bij Hembrug ten tijde van de klassieke beveiliging.
Hembrug
Tekening van de toestellen in de brugpost.
Alle bedieningshandelingen worden hier beschreven. (bestandsgrootte 196 kB)
Blokpost Z
Tekening van de handelinrichting in blokpost Z.
Blokpost Z was een uitschakelbare blokpost.
Het uitschakelen van de post werd als volgt gedaan:
Blokpost Z treedt in overleg met Zaandam en Hembrug;
hierna worden de vensters 1,1b 2, 3, 4 en 4b wit gemaakt door Blokpost Z en de naburige posten en worden de seinen A/Av en B/Bv uit de stand stop gebracht;
tenslotte werden de sleutels uit de schakelkastjes gehaald en is de post uitgeschakeld.
Voor het inschakelen van de post werden de sleutels weer in de schakelkastjes gebracht en werd het toestel na het passeren van de treinen in de normale stand gebracht.
Met ingang van 21 mei 1967 is op het baanvak Amsterdam CS - Zaandam automatisch blokstelsel met lichtseinen van het stelsel 1954 ingericht voor dubbel-enkelspoorrijden in dienst gesteld en is het blokstelsel III vervallen; de blokposten Z en Hmw zijn toen vervallen.
In de brugpost Hembrug is toen een klein NX-tableau voor de bediening van de brugseinen en het brugslot geplaatst.
De situatietekening bij Hembrug vanaf 21 mei 1967.
Het NX-tableau in de brugpost d.d. 13 april 1983. (Foto's: W. Vos)
Het bedieningstoestel voor de brug (links) en het bedieningstoestel voor de scheepvaartseinen (rechts) d.d. 13 april 1983. (Foto's: W. Vos)
Opmerkelijk is dat op het NX-tableau geen eindknoppen zijn aangebracht en dat de vier seinen niet op automatisch kunnen worden gesteld.
Alle handelingen en bijzonderheden betreffende de brugbediening worden hier beschreven. (bestandsgrootte 196 kB)
In de brugpost waren twee functionarissen in dienst n.l. een brugwachter van N.S. en een scheepsregelaar van Rijkswaterstaat; de taak van de scheepsregelaar was het verzorgen van de communicatie met het scheepvaartverkeer op het Noordzeekanaal.
Scheepvaartseinen
Op de brug waren scheepvaartseinen aangebracht. (bestandsgrootte 2,66 mB)
Aanvaringen
Op 18 december 1970 ramde in dichte mist de Russische vrachtwaarder 'Komsomoletz Uzbekistana' de Hembrug.
Het zuidelijke deel van de brug werd vier meter opzij geduwd en een pijler werd zwaar beschadigd.
Gezicht vanaf het zuidelijke vaste deel op het draaibare deel van de Hembrug, waar juist een plan V treinstel is gepasseerd richting halte Hembrug en Zaandam d.d. 23 mei 1983. Duidelijk zijn nog de gevolgen te zien van de aanvaring door het Russische vrachtschip 'Komsomoletz Uzbekistana' tegen de aanbrug aan de Amsterdamse zijde. De beschadigde brug is met veel moeite weer op zijn plaats gebracht, waarbij men ook heeft geprobeerd, het 'ingedeukte' gedeelte weer recht te maken. Dit is echter nooit geheel gelukt. Om de sporen toch goed te doen aansluiten, was het nodig, ook op het draaibare gedeelte van de brug de sporen iets uit de rechte lijn te brengen. Ter plaatste geldt sindsdien een snelheidsbeperking. Foto: J.A. Bonthuis
Op 29 oktober 1974 raakte de Amerikaanse pijpenlegger 'Chactow II' de noordkant van de Hembrug.
Een uitgebreide film over de Hembrug met heel veel informatie.
Omdat de gegarandeerde brugopeningen een behoorlijke beperking in de treindienst waren is de brug in het jaar 1983 vervangen door de Hemspoortunnel en vervolgens afgebroken.
Voor een beschrijving van het station Amsterdam Singelgracht klik hier.
Voor een beschrijving van het station Zaandam klik hier.
De brug in zuidelijke richting d.d. 31 augustus 1982 (links) en de brug in noordelijke richting tijdens een opening d.d. 13 april 1983 (rechts).
Terug naar Home 
Terug naar seinhuizen