Hengelo

(Klassieke beveiliging)

Het station Hengelo ligt aan de spoorlijnen Almelo - Oldenzaal bij km. 15.467 en Zutphen - Enschede bij km. 45.234.

Het eerste station 1866-1898

Het eerste stationsgebouw in Hengelo was een noodgebouw.
In 1866 kwam een nieuw station gereed. Bij het Staatsspoor (SS) deelde men de stations in klassen in en Hengelo kreeg een station SS type 3e klasse.
Dit gebouw deed dienst tot 1898, toen het door een tijdelijk station werd vervangen.

Het tweede station 1899-1944

Hengelo groeide snel aan het einde van de negentiende eeuw en ook de bedrijvigheid nam toe.
Omdat de spoorbomen erg vaak gesloten waren, werd er een loopbrug over het spoor gebouwd, maar voor het rijdende verkeer was dit geen oplossing.
In 1899 werd dan eindelijk de machtiging door Den Haag gegeven om een nieuw station te bouwen. De kosten voor het gebouw en de ophoging van bet emplacement en alle kunstwerken zoals tunnels werden toen op f 2.300.000 geraamd. Het zand voor de ophoging van het emplacement en de spoorlijnen werd in Driene afgegraven en zo ontstond het waardevolle natuurgebied Landgoed Lonnekermeer.
Het stationsgebouw werd door Ir. G.W. van Heukelom (1870-1952) gebouwd. In 1900 werd tevens de stationsoverkapping gebouwd. Deze overkapping, die enkele jaren geleden geheel is gerestaureerd, is een voorbeeld van een constructie uit gietijzer.

Het derde station, sinds 1951

Het station, dat ongeveer ter hoogte van de Beursstraat stond, werd in oktober 1944 bij het verwoestende bombardement op Hengelo zwaar beschadigd. De bovenverdieping was grotendeels vernield en herbouw zou veel geld hebben gekost.
De Nederlandse Spoorwegen namen het besluit om het te slopen en door een nieuw gebouw te vervangen. Dit gebouw werd een stuk westelijker gebouwd in de stijl van de jaren vijftig.
In 1951 kwam het nieuwe station gereed. Voor het gebouw tekende H.G.J. Schelling (1888-1978). Gelijksoortige stations van zijn hand zijn indertijd gebouwd in Enschede, Zutphen, Leiden en Arnhem. De gebouwen werden allemaal uitgevoerd in een constructie van gewapend beton, opgevuld met verschillende soorten van prefab betonnen elementen.

Ten zuiden van het oude station bevond zich het station Hengelo GOLS van de Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij die de spoorlijn (Doetinchem / Winterswijk) - Boekelo - Hengelo exploiteerde.

Het stationsgebouw van Hengelo.
(bron: Wikipedia)

Het emplacement in westelijke richting gezien vanuit post T met op de voorgrond de onderdoorgang van de Wolter ten Catestraat d.d. 23 augustus 1964 ^(links)
en de westzijde van het emplacement met het vertrekkende treinstel NS DE2 81 als trein 7234 (Enschede - Zutphen) d.d. 16 augustus 1964 ^(rechts).
Op spoor 2 is het achterste rijtuig zichtbaar van trein 623 naar Bentheim.
(Foto's: R. Ankersmit)

De reizigerstrein 221 (Amsterdam CS - Enschede), getrokken door locomotief NS 1209
met rechts de spooraansluiting van de NV Drentsch-Overijsselsche Houthandel met een gesloten goederenwagen van de ÖBB d.d. 18 november 1965 ^(links)
en het directierijtuig NS 20, als extra trein voor gasten van de firma Stork, bij binnenkomst op spoor 2 d.d. 14 januari 1969 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

De goederentrein 4.4740 van Bentheim naar Amersfoort getrokken door de elektrische locomotief NS 1152 bij het vertrek van spoor 1 d.d. 14 januari 1969 ^(links)
en het emplacement gezien vanaf het perron kijkend richting Almelo met rechts op spoor 1A een deel van trein D 291 en links op spoor 3A het binnenlopende treinstel NS DE2 74 als trein 7213 (Zutphen - Enschede) d.d. 20 augustus 1966 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

Het treinstel NS DE2 93 als trein 1931 (Hengelo - Oldenzaal) op spoor 11 d.d. 17 juni 1967.
(Foto's: R. Ankersmit)

De goederentrein 4.4965 (Rotterdam Zuid Goederenstation - Bentheim), bestaande uit locomotief NS 1312 en 48 wagens d.d. 21 augustus 1965 ^(links)
en de goederentrein 4.4055 (Amsterdam Watergraafsmeer - Bentheim) bestaande uit locomotief NS 1136 en 26 wagens bij doorkomst over spoor 4 d.d. 7 november 1964 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

De oostzijde van het emplacement met reizigerstrein 221 (Amsterdam CS - Enschede), bestaande uit locomotief 1219 en acht NS rijtuigen en links post T d.d. 7 september 1963 ^(links)
en de oostzijde van het emplacement met een dieselhydraulisch treinstel VT 08 van de DB afkomstig van trein D 195/196 (Hannover - Hengelo v.v.) d.d. 23 augustus 1964 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

De zuidoostzijde van het emplacement gezien vanuit post IV, met goederentrein 4.5288 (Enschede- Hengelo), bestaande uit de locomotieven NS 2239 en 2347 en 37 wagens d.d. 6 april 1966 ^(links)
en Post IV aan de zuidoostzijde van het emplacement d.d. 4 juni 1966 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

Het inrijsein 0_p, 0_{5-8, 16-18}en het vertakkingsvoorsein L_vzijde Enschede bij de overweg in de Kuipersdijk d.d. 29 december 1963.
(Foto's: R. Ankersmit)

De oostzijde van het emplacement met links de toen nieuwe aftakking en nieuwe lijn naar Hengelo GOLS d.d. 21 april 1960 ^(links)
en het emplacement zijde Oldenzaal met op de voorgrond het viaduct over de Enschedesestraat en op de achtergrond post T en het reservoirgebouw d.d. 23 augustus 1963 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

Het baanvak Hengelo - Enschede met goederentrein 4598 (Enschede - Hengelo) bestaande uit locomotief NS 1202, locomotief 1001 in opzending en vier wagens d.d. 6 mei 1961.
(Foto: R. Ankersmit)

Gebruikte afkortingen:

Hgl = Hengelo
Bn = Borne
Ddn = Delden
Es = Enschede
Odz = Oldenzaal
Tca = Twentsche Centrale
23 = Blokpost 23(richting Oldenzaal)
81 = Blokpost 81(richting Enschede)

Blokstelsels:

Hengelo - Borne = Blokstelsel III
Hengelo - Delden = Blokstelsel A
Hengelo - ( blokpost 23 ) - Oldenzaal = Blokstelsel III
Hengelo - ( blokpost 81 ) - Enschede = Blokstelsel III

De vensters van het blokstelsel III richting Borne en het blokstelsel A richting Delden bevinden zich in post I
De vensters van het blokstelsel III richting Oldenzaal bevinden zich in post T en de vensters van het blokstelsel III richting Enschede bevinden zich in post IV.

Klik hier om de emplacementstekening van Hengelo te openen.

De beveiliging van het station Hengelo bestond uit de posten T, I, II, en IV
In alle posten was een Siemens & Halske handelinrichting geplaatst; voor een uitleg over de werking van deze toestellen klik hier.

Rood-wit geschilderde palen

De volgende seinen hebben rood-witte palen en gelden dus ook rangeerbewegingen:
D_{1 t/m 6}, E_{1 t/m 6}, F_{1 t/m 5}, F^K₁₁, G₁, G_1-2, G_3-7, G₅, G₆,G₇, G₁₁en H^q_3-7.

Medewerking en geïsoleerd spoor

Zonder de medewerking van post T kan geen trein te Hengelo aankomen op de sporen I - IV, 5a, 6a of 7a.
Zonder de medewerking van post I kan geen trein te Hengelo aankomen van Oldenzaal of Enschede op de sporen I - IV, 5a, 6a of 7a.
Zonder de medewerking van post T kan geen trein te Hengelo aankomen van Enschede op de sporen 5b - 8b en 16 - 18.
Zonder de medewerking van post II kan geen trein te Hengelo aankomen op één van de sporen I - IV.

Voor treinbewegingen naar Enschede over spoor p of r kan post IV het venster in veld 10 slechts bedienen als spoor p of r onbezet is.
Voor treinbewegingen van Enschede over spoor p kan post T het venster in veld 43 slechts bedienen als het spoor p onbezet is;
zolang spoor p of r onbezet is brandt in post IV het lampje "Sp. p" of "Sp. r" en is in post T de melder "Sp. p" of "Sp. r" wit, als het betreffende spoor bezet is, is het lampje gedoofd en is de melder rood.

Waarschuwingslicht (sein SR 241)

Ter hoogte van de inrijseinen K_1-7,11en L_3-7-L_1-2 kan het gele waarschuwingslicht (sein SR 241) worden getoond.
Het waarschuwingslicht bij het sein K_1-7,11gaat automatisch branden bij binnenkomst op het kopspoor XI.

Vertrekbevelseinen

Rechts naast de sporen 6a en 7a zijn vertrekbevelseinen geplaatst.
Het vertrekbevelsein rechts naast het spoor 6a brandt met wit licht zodra post T voor een trein naar Oldenzaal het krukje in veld 83 naar links heeft omgelegd en de handels J /J^v en H^g_3-7 heeft omgelegd of zodra post T voor een trein naar Enschede het krukje in veld 83 naar rechts heeft omgelegd en het handel H^r_3-7 heeft omgelegd.
Het vertrekbevelsein rechts naast het spoor 7a brandt met wit licht zodra post T voor een trein naar Oldenzaal het krukje in veld 95 naar links heeft omgelegd en de handels J /J^v en H^g_3-7 heeft omgelegd of zodra post T voor een trein naar Enschede het krukje in veld 95 naar rechts heeft omgelegd en het handel H^r_3-7 heeft omgelegd.

Het branden van deze vertrekbevelseinen wordt in post T aangegeven door het branden van lampjes in post T.

Sleutelrelaiskastjes

Aan de oostzijde en aan de westzijde van het perron is een sleutelrelaiskastje met een telefoon aanwezig.
In het sleutelrelaiskastje aan de westzijde is een sleutel aanwezig.
Het doel hiervan is als volgt:
Wanneer van een getrokken trein rijtuigen moeten worden afgekoppeld, moet de machinist na het tot stilstand komen van de trein en het neerlaten van de stroomafnemers de loc-sleutel in het sleutelrelaiskastje aan de oostzijde van het perron brengen.
Daarna kan de sleutel uit het sleutelrelaiskastje aan de westzijde worden uitgenomen en met deze sleutel kan de verwarming worden ontkoppeld.
Als de rijtuigen zijn afgekoppeld dan wordt de sleutel weer in het sleutelrelaiskastje aan de westzijde van het perron gebracht, waarna de machinist de loc-sleutel weer uit het sleutelrelaiskastje aan de oostzijde van het perron neemt.

Elektrisch bediende seinen en seinmeldingsvensters

De seinen L^v en O^v worden elektrisch bediend:
Het sein L^v, zodra post T het sein L _1,2 of L _3-7 en post IV het sein O_p uit de normale stand heeft gebracht.
Het sein O^v, zodra post IV het sein O _p of O _{5-8, 16-18} uit de normale stand heeft gebracht.

In post IV is een seinmeldingsvenster "L^v/O^v" met de bijbehorende drukknop "L^v/O^v" aanwezig.
Door het drukken van deze drukknop kan worden gecontroleerd, of de beide voorseinen in de normale stand staan.
Bij het bedienen van de vensters in de velden 13 en 17 wordt de stand van deze voorseinen eveneens gecontroleerd.
Zolang de drukknop of één van de vensters niet wordt gedrukd of bediend toont het seinmeldingsvenstertje wit.
Bij het drukken van de drukknop of het bedienen van één van de vensters toont het seinmeldingsvenstertje bij de normale stand van de seinen rood en bij de nadere standen wit.
Wanneer het seinmeldingsvenstertje bij het bedienen van de vensters in de velden 13 en 17 wit blijft, dan kunnen deze vensters niet worden bediend en moet er op worden gerekend, dat één van de beide voorseinen niet in de normale stand is teruggekomen.

Wisselvensters

In dit BVS is er van uitgegaan, dat de wisselvensters in de velden 22 t/m 27 in post T bediend zijn en de wisselvensters in de velden 2 t/m 7 in post II vrij zijn.
Het is echter toegestaan, dat de vensters in de velden 22 en 25 in post T normaal vrij zijn en dus de vensters in de velden 2 en 5 in post II normaal bediend zijn; in dit geval zijn de kruiswissels in de normale stand vastgelegd.

Bijzondere seinen

In Hengelo stonden twee bijzondere seinen.

Het klapbord P_1-6 langs het linkerspoor uit Almelo bedoeld als inrijsein voor rangeerdelen die terugkeren vanaf de Twentse Centrale d.d. 3 oktober 1964 ^(links).
Dit sein werd op 14 september 1966 vervangen door een "normaal" armsein
en het uitrijsein M_s,w richting Enschede en de rangeerseinpaal W_s,wmet daarachter post IV d.d. 1 december 1968 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

Post T

Post T stond aan de oostzijde van het emplacement ter hoogte van de splitsing van de spoorlijnen richting Oldenzaal en Enschede bij km. 45.450 Zutphen - Enschede en km. 15.700 Almelo - Oldenzaal;
deze post was over spoor 4c gebouwd.

In post T worden bediend:

de seinen F₁, F₂, F₃, F₄, F₅, F^K₁₁, G₁, G_1-2, G_3-7, G₅, G₆, G₇, G_{8, 16-19}, G₁₁, H^q_3-7, H^p_1-2, H^r_3-7, J/J^v, K_1-7,11, K^v en L_3-7-L_1-2(L^v);
de rangeerpaallantaarn T_{8, 16-19};
de rangeerstoplantaarns S₆, S₇,S₈, T_p, T_r, U_x,y,p, U_r, T4, V_x en V_ij;
de wissels 38^A/39^B, 39^A, 40^A, 40^B, 41^A, 41^B, 42^B, 42^A, 43/44^B, 55/56^B, 56^A, 57^B, 58, 60^A, 63, 64, 65, 66, 67 en 68;
de grendels 56^B, 57^B, 63/66 en 64/65.

Met het bedieningstoestel is gekoppeld de sleutel H.106/St¹⁰⁶.

Tekening van de handelinrichting in post T.
(Klik op de tekening voor een vergroting)

Dit was één van de grootste handelinrichtingen in Nederland n.l. 105 velden.

Post I

Post I stond aan de westzijde van het emplacement bij km. 44.915 Zutphen - Enschede en km. 15.165 Almelo - Oldenzaal.

In post I worden bediend:

de seinen A_1-6, A^v, B_1-6, B^v, C^B, C^D, D₁, D₂, D₃, D₄, D₅, D₆, E₁, E₂, E₃, E₄, E₅, E₆en E₇;
het klapbord P 1-6;
de rangeerstoplantaarn P₂₁;
de wissels 1, 2/3, 4, 5, 8, 9, 10^A/11^B, 10^B, 11^A, 12/13, 14/15, 16, 17, 18, 19/22^B, 20/21, 22^A/23^B, 23^A/24, 25 en 26;
de grendels 9 en 10^A.

Met het bedieningstoestel is gekoppeld de sleutel H.B/C.
Onder berusting van post I is de sleutel A.

Tekening van de handelinrichting in post I.
(Klik op de tekening voor een vergroting)

Post II

Post II stond op het middenperron bij km. 45.234 Zutphen - Enschede en km. 15.484 Almelo - Oldenzaal.

In post II worden bediend:

de wissels 30/31, 32/33, 34/35 en 36/37.

Tekening van de handelinrichtingen in post II.

De handelinrichtingen stonden niet naast elkaar maar tegenover elkaar.

Post IV

Post IV stond aan de oostzijde van het emplacement bij km. 46.065 Zutphen - Enschede.
In post IV worden bediend:

de seinen M_s,w, N, N^v, O_{5-8, 16-18}- O_p/O^v/ (L^v);
de rangeerseinpaal W_s,w;
de rangeerpaallantaarn X₄₀;
de rangeerstoplantaarns V_p en V_r;

de wissels 69/70, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82/83^Ben 83^A/84;
de grendels 69, 74, 84L, 84R en 85/Ot⁸⁵;

de overwegbomen en rode knipperlichten van de overweg in de Kuipersweg.

Tekening van de handelinrichting in post IV.

Spooraansluiting Twentsche Centrale

De goederentrein 5285 (Hengelo - Twentse Centrale) bestaande uit locomotief NS 626 en tien open goederenwagens op weg naar de Twentse centrale d.d. 21 april 1960 ^(links)
en de spooraansluiting van de Twentse Centrale d.d. 21 april 1960 ^(rechts).
(Foto's: R. Ankersmit)

Tekening van de blokkast bij de Spooraansluiting Twentsche Centrale.

De bediening van deze aansluiting ging zoals hiervogend wordt beschreven:

Post I vraagt aan Borne bij hem het wisselvenster in veld 43 vrij te maken.
Borne bedient het betreffende wisselvenster, waardoor in Post I het venster "Sluit. wiss. B/C Tca" in veld 43 vrij wordt.
Post I neemt de sleutel H.B/C met de hieraan bevestigde sleutels C en B.B/C en de penning "Lastgeving STS C^B" uit het slot aan het bedieningstoestel en overhandigt deze aan de begeleider.
Na het vertrekbevel vertrekt het rangeerdeel in het bezit van de bovengenoemde sleutels en penning naar de aansluiting.
(Het bloksein C^B wordt voor dit rangeerdeel niet bediend)
Het rangeerdeel stopt voorbij het wissel B in het hoofdspoor richting Borne.
Vervolgens ontsluit de begeleider de wissels C en B, legt deze om en laat het rangeerdeel de aansluiting oprijden.

De begeleider informeert per telefoon of het rangeerdeel moet worden "opgesloten" op de aansluiting.

Nadat het rangeerdeel in zijn geheel voor het wissel C op de aansluiting is teruggezet, legt de begeleider de wissels B en C in de normale stand, sluit deze wissels,
brengt de sleutel B.B/C in het slot in de blokkast bij de spooraansluiting en bedient het venster "Tr. binnen", waardoor in post I het venster "Tr. binnen bij Aansl." in veld 50 vrij wordt.
Post I legt het krukje in veld 50 om, bedient het venster "Sluit. wiss. B/C Tca" in veld 43 waardoor in Borne het betreffende wisselvenster vrij wordt.
Er is nu weer treinverkeer tussen Hengelo en Borne mogelijk.
Wanneer het rangeerdeel, dat op de aansluiting is "opgesloten", gereed is voor de terugkeer naar Hengelo, kondigt de begeleider dit rangeerdeel aan post I aan.
Indien het rangeerdeel mag vertrekken van de aansluiting vraagt post I aan Borne bij hem het wisselvenster in veld 43 vrij te maken.
Borne bedient het betreffende wisselvenster, waardoor in post I het venster "Sluit. wiss. B/C Tca" in veld 43 vrij wordt.
Post I legt het krukje in veld 50 terug en bedient het venster "Tr. binnen bij Aansl." in veld 50, waardoor in de post bij de aansluiting het venster "Tr. binnen" vrij wordt.
De begeleider neemt de sleutel B.B/C uit het slot in de blokkast, ontsluit de wissels C en B en legt deze om, waarna het rangeerdeel terug naar het hoodspoor tot vóór het wissel B oprijdt.
Vervolgens legt de begeleider de wissels B en C in de normale stand en sluit hij deze wissels in de normale stand.
Tenslotte kondigt de begeleider het rangeerdeel per telefoon aan post I aan, sluit de post bij de aansluiting en vertrekt met het rangeerdeel naar Hengelo.

Het rangeerdeel wordt op de gebruikelijke wijze binnengenomen in Hengelo.

De tekeningen van de toestellen kunnen op details afwijken van de werkelijkheid omdat de gebruikelijke toesteltekeningen niet aanwezig waren in het BVS; de tekeningen zijn daarom zo goed mogelijk gereconstrueerd aan de hand van de tekst in het BVS.

Alle bijzonderheden en bedieningshandelingen worden hier beschreven (bestandsgrootte 2.04 mB).

Met ingang van 23 maart 1969 is de klassieke beveiliging vervallen en is een nieuwe NX - CVL beveiliging in dienst gesteld.
Deze beveiliging omvat naast het station Hengelo ook de stations Almelo, Enschede, Oldenzaal en Wierden.
Voor een beschrijving van deze NX - CVL beveiliging klik hier.

Voor een beschrijving van de klassieke beveiliging van het station Almelo klik hier.
Voor een beschrijving van de klassieke beveiliging van het station Borne klik hier.
Voor een beschrijving van de klassieke beveiliging van het station Delden klik hier.
Voor een beschrijving van de klassieke beveiliging van het station Enschede klik hier.
Voor een beschrijving van de klassieke beveiliging van het station Oldenzaal klik hier.

Terug naar Home

Terug naar seinhuizen